Vrouwenbillen, manwijven en gevaar voor eierstokken
Hoe de stalen ros bijdroeg aan vrouwenemancipatie
‘Een vrouw kan de wereld niet rondfietsen’, beweerden twee mannen in een café ergens in Amerika aan het eind van de 19e eeuw. Het was deze uitspraak die aan het begin stond van de fietstocht die Annie Londonderry, gekleed in een mannelijk rijkostuum, de wereld over deed fietsen. Zij zou het mannelijke geslacht wel even laten zien wat vrouwen kunnen. Een bijzonder fenomeen in een tijd waar vrouwen toch vooral achter het fornuis hoorden te staan.
Een vrouw in huis is handig. Die hoort het eten op tafel te regelen. Of bij de wieg te staan om de voortplanting te verzorgen. Een vrouw hoort geenszins op de fiets. Waar moet ze überhaupt naar toe? Lekker thuis houden. Deze opvattingen bepaalden de cultuur van de puriteinse samenleving halverwege de 19e eeuw. De kledij van een dame sloot hierbij aan: grote dikke lagen stof –het liefst om een hoepel gedrapeerd- sierden de rok van een vrouw. Ingesnoerd in een korset en op hoge hakken had ze niet bepaald veel bewegingsvrijheid. Mocht ze eens een ritje per paard willen maken dan moest dit in de ‘amazonezit’ en in stapvoets, want voor een snellere vaart was de houding niet geschikt. De stalen ros zou hier wel verandering in brengen.
Vrouwenbenen
‘De fiets heeft een dame meer geëmancipeerd dan wat anders dan ook in de wereld’, stelt feministe Susan A. Anthony in 1896. Al in de helft van de 19e eeuw fietsten vooruitstrevende vrouwen rond.
Korte afstanden ging nog wel in rok of jurk, maar voor langere afstanden was een broek toch echt veel handiger. Hoe moest dat nou? Een broek zoals mannen die droegen was toch echt iets ondenkbaars. Je zou toch maar de vorm van vrouwenbenen in het zicht krijgen! Een man zou dan gelijk op hol slaan.
Modeverandering
Om die reden werd aanvankelijk gekozen voor een tussenoplossing: de broekrok. Dankzij de broekrok kon je niet zien dat de vrouw eigenlijk een broek droeg wanneer ze rechtop stond. Zat een vrouw op de fiets, dan kon ze toch gemakkelijk haar benen los van elkaar bewegen zonder dat vele lagen stof van een rok dit onhandig maakten. Een iets gewaagder fietstenue was de rok die je kon opknopen tijdens je fietsrit en weer over je benen kon laten vallen op het moment dat je was aangekomen op de plek van bestemming.
Ondanks deze tussenoplossingen bleef het beeld van een vrouw op een fiets zo onacceptabel, dat er eigenlijk altijd werd weggekeken wanneer er eentje langskwam. Want hoe je het ook wendt of keert, als een vrouw fietste en je zag haar achterkant dan was toch iets van de contouren van haar billen zichtbaar. Een schande!
Seksueel opwindend
Er gingen al snel bijzondere feitjes te ronden over vrouwen op de fiets. Zo werd beweerd dat fietsen seksueel opwindend zou zijn voor een vrouw, waarop het ontwerp van de fiets direct werd aangepast. Ook was er een arts die waarschuwde voor negatieve gevolgen voor de vruchtbaarheid: de eierstokken en de baarmoeder zouden het door fietsen slecht te voorduren krijgen. Als klap op de vuurpijl werd mensen aangepraat dat door veel fietsen een ‘fietsgezicht’ zou ontstaan: een chronisch vermoeid gezicht als gevolg van al het getrappel.
Manwijven
Ondanks de negatieve waarschuwingen, het scheldwoord ‘manwijven’, dat op vrouwen met een broek moest slaan en de vele spotprentjes van vrouwen op de fiets in tijdschriften, bleven dames hun stalen ros bestijgen. De fiets gaf de vrouw bewegingsvrijheid. Het was een ideaal middel om zichzelf zelfstandig buitenshuis te vervoeren. De volharding om te blijven fietsen zorgde er zelfs voor dat de fietsmodellen vrouwvriendelijker werden gemaakt: met een lage instap en dus zonder stang. Zo konden de vrouwen met rok en al op een fiets klimmen.
Fietsetiquette
Langzaam maar zeker werd het beeld van een vrouw op de fiets geaccepteerder. Toch vond men het niet overbodig enkele regels op te stellen van hoe een vrouw die zich aan fietsen waagde zich dan behoorde te gedragen. De fietsetiquette bevatte onder andere de volgende zeven punten:
1. Fiets niet in het openbaar tot je het echt goed kunt
2. Val niet flauw op de openbare weg
3. Schep niet op over de afstand die je hebt afgelegd
4. Let erop dat je geen fietsgezicht krijgt
5. Sla geen hulp af wanneer de weg steil omhoog gaat
6. Draag geen juwelen onderweg
7. Draag geen rieten hoed met bloemen in combinatie met een broekrok (het zou toch wat zijn?!)
Emancipatie is een feit
Wat betreft de geschiedenis van Annie Londonderry waar we ons verhaal mee begonnen: uiteraard wint ze de weddenschap. Na 15 maanden fietsen komt Annie weer in Amerika aan. Zo heeft deze vrouw aan alle mannen over de hele wereld duidelijk gemaakt: de emancipatie van de vrouw op de fiets is een feit.
Meer lezen over vrouwen en fietsen?
‘Vrouw en fiets’ is een handboek voor de fietsende vrouw, samengesteld door Nynke de Jong en Marijn de Vries. Een onmisbaar boek voor als je van fietsen houdt en vrouw bent. Er staan handige dingen in zoals het soepel verwisselen van een bandje, tips en adviezen van profs zoals Leontien van Moorsel en smeuïge anekdotes van fietservaringen. Voor €15,- een leuk cadeautje voor een vrouwelijke fietser!
In ‘Around the world in two wheels’ van Sarah Gordon lees je het hele verhaal van Annie Londonderry. Naast dat ze de wereld rondfietste speelden er nog wat mysterieuze zaken rond haar. Londonderry was namelijk niet haar echte naam, ze was Joodse en had drie kinderen ten tijde van de rit. Wat bewoog haar om haar kinderen 15 maanden lang achter te laten en haar naam te veranderen?